In de infrastructuursector is het traditioneel gebruikelijk geweest voor opdrachtgevers en uitvoerders om zich te richten op projecten op individuele basis. Echter, we staan voor een golf van duizenden kleinere en grotere bruggen, viaducten, sluizen en gemalen die moeten worden vervangen of gerenoveerd.

Om deze uitdaging aan te gaan binnen de bredere maatschappelijke context van klimaatverandering, stikstofreductie en woningtekort, is een verschuiving naar een andere werkwijze noodzakelijk. De Bouwcampus richt zich op een meer gestandaardiseerde aanpak, waarbij meerdere kunstwerken in één aanbesteding worden samengebracht en er meer nadruk wordt gelegd op industrialisatie.

Een seriematige aanpak is één van de grootste oplossingen voor de vervangings- en renovatieopgave waar de infrastructuur voor staat. Het gaat om het structureel organiseren van de leveringsketens om de doelen van de samenleving en de betrokken partijen te realiseren.

We hebben een aantal marktpartijen gevraagd naar hun visie op seriematig werken. Het resultaat van deze filmpjes zie je hieronder. De partijen die hebben meegewerkt zijn Dura Vermeer, Aannemersbedrijf Damsteegt, BAM, Van Doorn, Equans, DHM, Heijmans, Max Bögl, NH-Istimewa, Savera en Vialis. Bekijk de compilatie hieronder.

De vervangings- en renovatieopgave vraagt om een fundamentele verandering in de manier waarop de gehele infrastructuurketen samenwerkt. Van opdrachtgevers en ingenieursbureaus tot aannemers, kennisinstellingen en leveranciers: ieder speelt een onmisbare rol in het vinden van duurzame en innovatieve oplossingen voor de V&R opgave. Wanneer deze partijen hun kennis en ervaring bundelen, ontstaat de mogelijkheid om projecten integraal te benaderen, waarbij ontwerp, realisatie en onderhoud beter op elkaar aansluiten. Dit vergroot de ruimte om te leren en te experimenteren, maar ook om risico’s gezamenlijk te dragen en investeringen rendabeler te maken. Door de keten als geheel te versterken, bouwen we niet alleen aan efficiëntere processen en betere resultaten, maar ook aan een toekomstbestendig netwerk dat de maatschappelijke opgaven van morgen aankan.

Hoe kiest een opdrachtnemer een opdrachtgever? Verschillende bedrijven deelden hun inzichten en gaven opdrachtgevers een beter beeld van de keuzes die marktpartijen maken. De discussie draaide onder andere om hoe opdrachtgevers aantrekkelijker kunnen worden voor inschrijvingen en hoe aanbestedingsprocedures efficiënter en realistischer kunnen worden ingericht. Verschillende marktpartijen gaven aan dat langdurige relaties en continuïteit een grote rol speelt bij het inschrijven op opdrachten.

Bekijk HIER de presentaties.

Platform Damwanden richt zich op het verbinden van alle partijen die betrokken zijn bij het ontwerp, de bouw en het onderhoud van damwanden in Nederland. Binnen dit platform staat samenwerking centraal, waarbij kennis en ervaringen gedeeld worden om de kwaliteit en duurzaamheid van damwanden te verbeteren.

In juni 2024 werd de eerste Damwandendag georganiseerd, waarbij de hele keten samenkwam om de belangrijkste uitdagingen binnen de sector te identificeren. Dit leidde tot de oprichting van verschillende werkgroepen die zich momenteel actief bezighouden met het aanpakken van deze vraagstukken. De werkgroepen focussen zich op de volgende thema’s:

• Circulariteit en hoogwaardig hergebruik: Het stimuleren van duurzame oplossingen en het hergebruik van damwanden.
• Extra functionaliteit damwanden: Het ontwikkelen van innovatieve toepassingen voor damwanden, zoals energieopwekking of ecologische integratie.
• Samen leren en innoveren: Het bevorderen van kennisdeling en samenwerking tussen partijen om innovatie te versnellen.
• Onderhoud en monitoring: Het verbeteren van onderhoudsstrategieën en het monitoren van damwanden voor een langere levensduur.
• Contractlandschap: Het optimaliseren van contractvormen en samenwerking tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers.

Door een open community te creëren waarin zowel successen als uitdagingen worden besproken, kunnen we gezamenlijk leren wat werkt en wat beter kan. Dit vraagt om een bredere blik en een mentaliteit waarbij sectorale grenzen worden overstegen, zodat we samen de waterbouwkundige uitdagingen van de toekomst kunnen aangaan.

Wil jij meedoen en meedenken? Meld je dan hier aan voor een van de werkgroepen. Op de hoogte blijven? Meld je dan via deze link aan voor de community.

De Bouwcampus is betrokken bij het ontstaan van verschillende platformen in de infrasector. Elk platform is erop gericht om de krachten, initiatieven en kennis te bundelen ten goede van de sector. Als katalysator in de sector en verbinder van alle betrokken partijen. 

Vul de grote V&R enquête in

Samenwerking tussen opdrachtgevers is cruciaal om de complexe vervangings- en renovatieopgave in de infrastructuur effectief aan te pakken. Omdat veel kunstwerken onderdeel zijn van een groter regionaal netwerk, overstijgt de verantwoordelijkheid vaak het belang van een individuele eigenaar. Door krachten te bundelen kunnen opdrachtgevers teams vormen die duurzaam leren, innoveren en investeren. Zo wordt niet alleen de continuïteit van projecten gewaarborgd, maar ook het functioneren van het gehele systeem veiliggesteld.

Ook vanuit bereikbaarheidsperspectief is samenwerking onmisbaar. Verkeers- en waternetwerken houden immers niet op bij gemeente- of provinciegrenzen, en werkzaamheden aan afzonderlijke kunstwerken hebben directe invloed op de doorstroming in een veel groter gebied. Alleen door gezamenlijk te plannen en af te stemmen kan hinder worden beperkt en blijven regio’s veilig en bereikbaar.

De Bouwcampus ondersteunt een prille samenwerking in Brabant op het gebied van assetmanagement. Dit Brabants Infra Beheerders Overleg is gestart n.a.v. de werkgroep gemeentelijke Bruggen van De Bouwcampus in 2023.  Ook met de organisatie Zuid-Holland Bereikbaar is contact over het aansturen van de V&R opgave vanuit een regionaal belang van bereikbaarheid en hinder beperking.

Lees hier het artikel met Ad van Vugt van de gemeente ‘s-Hertogenbosch

Een goed voorbeeld van samenwerkende opdrachtgevers is het initiatief Samen Slimmer Renoveren en Vervangen (SSRV). Binnen dit programma bundelen verschillende beheerorganisaties in Noord-Holland hun krachten om de grote vervangings- en renovatieopgave van bruggen en viaducten gezamenlijk aan te pakken. Door samen op te trekken en kennis te delen worden er uniforme werkwijzen te ontwikkeld. 

Lees hier meer over het SSRV

Een voorbeeld van succesvolle samenwerking tussen opdrachtgevers is Bureau Inkoop en Aanbestedingen Zuidoost‑Brabant (BIZOB). Binnen dit samenwerkingsverband bundelen meer dan 35 gemeenten en publieke organisaties in Midden- en Oost-Brabant hun krachten bij inkoop en aanbestedingen. Door gezamenlijk op te trekken, kunnen deze opdrachtgevers efficiënter inkopen, kosten besparen en expertise delen, terwijl ieder nog steeds verantwoordelijkheid behoudt voor de eigen organisatie. BIZOB laat zien hoe samenwerking tussen opdrachtgevers praktische voordelen oplevert en bijdraagt aan een professionele, consistente en toekomstbestendige uitvoering van publieke taken.

Lees hier meer over BIZOB

Goed voorbeeld doet goed volgen. Het delen van goede praktijkvoorbeelden is dan ook essentieel om naar een nieuwe manier van werken te gaan. Op deze pagina bekijk je hoe anderen seriematig werken al in de praktijk hebben gebracht.

Er zijn al veel mooie voorbeelden die laten zien dat een seriematige aanpak werkt. Iedere maand lichtten we een voorbeeld uit in onze TransitieMotor. Houdt de agenda in de gaten voor de volgende editie of schrijf je hier in om via mail op de hoogte te blijven. 

Bekijk hieronder vorige edities terug.

De transitiemanagers zien dat in de Infra dankzij seriematig aanbesteden projecten sneller worden gerealiseerd, tegen lagere kosten. Zo kun je zomaar zes bruggen bouwen, voor de prijs van 5, om maar een voorbeeld te noemen. Maar daarnaast: het geeft veel voldoening om als sector uitdagingen gezamenlijk op te pakken.

In dit interview vertelt Nele Gheysens, Omgevings manager PPS kunstwerken bij het Agentschap Wegen & Verkeer over hoe ze de dringende vernieuwing van ruim 200 verouderde bruggen in Vlaanderen willen aanpakken met seriematige aanbestedingen.

• Anita Baas (TU Delft)
• Marco Hofman (Provincie Noord-Holland)
• Fred Westenberg (De Nederlandse Bruggenstichting)
• Jos Wessels (Kennisplatform CROW)
• Romana Oosterbeek (Platform WOW)

• Inleiding brugdialogen | Best practices in transitie-opgaven (februari 2023)
• Inleiding brugdialogen | Stikstof; hoe bouwen we door? (januari 2023)
• Inleiding brugdialogen | Personeelstekort (november 2022)
• Inleiding brugdialogen | Digital Twin (september 2022)
• Inleiding brugdialogen | Highlights Infra5daagse (mei 2022)

• Verslag brugdialogen | Digital Twin (september 2022)
• Verslag brugdialogen | Highlights Infra5daagse (mei 2022)
• Verslag brugdialogen | Beveiligen van onze bruggen in onzekere tijden (maart 2022)
• Verslag brugdialogen | Gebundeld aanbesteden in de infra (februari 2022)
• Verslag brugdialogen | zestiende sessie (januari 2022)
• Verslag brugdialogen | veertiende sessie (oktober 2021)
• Verslag brugdialogen | dertiende sessie (september 2021)
• Verslag brugdialogen | twaalfde sessie (juni 2021)
• Verslag brugdialogen | elfde sessie (mei 2021)
• Verslag brugdialogen | tiende sessie (april 2021)
• Verslag brugdialogen | negende sessie (maart 2021)
• Verslag brugdialogen | achtste sessie (februari 2021)
• Verslag brugdialogen | zevende sessie (januari 2021)
• Verslag brugdialogen | zesde sessie (november 2020)
• Verslag brugdialogen | vijfde sessie (oktober 2020)
• Verslag brugdialogen | vierde sessie (september 2020)
• Verslag brugdialogen | derde sessie (augustus 2020)
• Verslag brugdialogen | tweede sessie (juli 2020)
• Verslag brugdialogen | eerste sessie (juni 2020)

De Bouwcampus coördineert, met specifiek daarvoor beschikbaar gesteld budget van Rijksvastgoedbedrijf, de samenwerking tussen verschillende brancheorganisaties in het young professionals netwerk. Het doel van het netwerk is om young professionals samen te laten denken en doen:

• Wij staan aan de lat voor de organisatie van het netwerk;
• We financieren gedeeltelijk de activiteiten van partnerpartijen die open worden gesteld voor de gehele keten;
• We organiseren gezamenlijk activiteiten;
• We betrekken young professionals bij trajecten van De Bouwcampus.

Primair belang voor De Bouwcampus is het bereiken van een andere doelgroep en hen actief te betrekken bij de trajecten. We zien nu regelmatig dat young professionals (eindfase studie t/m 35 jaar) niet worden uitgenodigd voor sessies, terwijl de mix tussen young professionals en professionals ons inziens erg waardevol is. Daarnaast zien we graag meer crossovers tussen de verschillende organisaties, waardoor medewerkers in aanraking komen met andere (young) professionals binnen de keten. Die behoefte blijkt ook te bestaan bij andere (branche)organisaties die zich veelal richten op medewerkers van hetzelfde soort organisaties.

Er is nadrukkelijk geen inhoudelijke afbakening van partijen die wel of niet mogen meedoen. Afhankelijk van de inhoudelijke opgaven waaraan wordt gewerkt zullen nodigen we actief partijen uit. Op dit moment zijn de volgende partijen aangehaakt: TVVL, Bouwend Nederland, NEVAP, (Jong) Rijksvastgoedbedrijf, Techniek NL, NEPROM, Koninklijke NLingenieurs, Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus, Jong IenW (Rijkswaterstaat), NGinfra, Platform WOW, Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud en Delegeren, denken, doen (Rijkswaterstaat, Arcadis, BAM en TBI).

Ben jij een young professional en wil je je verbinden met andere young professionals? Meld je dan hier aan, dan nemen we contact met je op.

Op de hoogte blijven van onze transitietrainingen? Meld je dan hier aan en word als eerste uitgenodigd als we er weer een organiseren!

Naar de site

Hoe breng je de verduurzaming van sociale huurwoningen op stoom? Bij Actium, een woningcorporatie met woningen in Drenthe en Friesland, hebben ze daar een overtuigend antwoord op gevonden. Met een innovatieve aanbestedingsmethode, de zogenaamde ‘2.5 Aanbesteding’, is Actium erin geslaagd om een langjarige, kostenefficiënte renovatiestroom van sociale huurwoningen op gang te brengen. Het doel is 2.400 woningen verduurzamen vóór 2030. “Je hebt alles nodig: techniek, organisatie, communicatie én lef. En vooral: de wil om samen te leren,” zegt Martin Meijer, programmamanager bij Actium. 

Bekijk hieronder de film.

Aanleiding

We moeten een nieuwe werkwijze ontwikkelen als het gaat om de herinrichting van de stedelijke ondergrond. Zo’n nieuwe werkwijze is nodig om maatschappelijke doelen (oa energietransitie, klimaatadaptatie, elektrificatie van mobiliteit) tegen acceptabele kosten en met minimale overlast te bereiken. Dit vereist op de eerste plaats meer samenwerking, een betere coördinatie, met scenario’s vooruitkijken, gezamenlijk ontwerpen, financieren én uitvoeren. De stedelijke ondergrond is al vol en wordt steeds voller. Kortom, het is een complexe transitie waar veel verschillende partijen bij betrokken zijn.

Ruim vijf jaar lang heeft De Bouwcampus zich beziggehouden met het aanjagen van de samenwerking tussen deze partijen. Dankzij de inzet van diverse transitiemanagers en transitiemedewerkers zijn er verschillende samenwerkingsverbanden tot stand gebracht.

Prominent op de agenda

Het is dan ook duidelijk dat mede door de inzet van het transitieteam HSO, de bewustwording over de dilemma’s die er in de stedelijke ondergrond zijn fors is toegenomen. Het thema staat daarmee dan ook prominent op de agenda. Zo krijgt de ontwikkeling van kennis en technieken op meerdere plaatsen een goede invulling. Denk in dit kader aan het Centrum Ondergronds Bouwen (COB), Kennisplatform CROW, Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB), Kennis en Onderwijscentrum Bodem en Ondergrond (KOBO) en de verschillende onderwijsinstellingen.

Nieuwe fase

En daarmee komt HSO nu als het ware in een nieuwe fase. In onze ogen is dat een volgende volwassenheidsfase. Die nieuwe fase vult De Bouwcampus in door de aandacht voor en inrichting van de ondergrond in de lopende transitieopgaven in te bedden. Ons uitgangspunt is namelijk dat ‘ruimte’ de optelling is van bovengrond, de plattegrond en de ondergrond. Elke transitie heeft aandacht voor ruimte en daarmee impliciet dus ook voor de ondergrond.

Hoe

Binnen De Bouwcampus hebben we het nu over de wijze waarop we de aandacht voor de ondergrond in de andere opgaven een plek gaan geven.

Wat is er bereikt

In de afgelopen vijf jaar hebben verschillende transitiemanagers en transitiemedewerkers zich met de herinrichting van de stedelijke ondergrond beziggehouden. In een kort overzicht zetten we de behaalde resultaten op een rij.

Vol onder het maaiveld

In samenwerking met het Centrum Ondergronds Bouwen (COB) zijn een 14-tal innovaties voorgesteld om op een andere (lees: innovatieve) wijze om te gaan met de ondergrond. Hier zijn via stappen van selecties en uitwerking met de coalitie van “koplopergemeenten” twee projecten overgebleven om nader uit te werken. Dat zijn het werken met algoritmen bij het ontwerp en inrichten en het ontwikkelen van een verticaal kabels en leidingensysteem (VKLS). Parallel is een systeem van diepe stedelijke leidingtunnels (DILT) samen met Amsterdam en Rotterdam verder uitgewerkt.

‘Hulp bij Richtlijnen’ en ‘Kennisarena’

Deze twee producten die we samen met Centrum Ondergronds Bouwen (COB) hebben gemaakt, vormen een belangrijke kennisbank en handleiding bij het gebruik van de ondergrond.

De Samenwerkwijzer

Met MijnAansluitingen.nl en het COB hebben we ‘de samenwerkwijzer’ gerealiseerd. De Samenwerkwijzer is ontwikkeld voor samenwerkingsverbanden die integraal programmeren in de fysieke leefomgeving, of hiermee willen beginnen. Zowel voor startende als bestaande samenwerkingen, biedt de Samenwerkwijzer inzicht.

Ga hier naar de Samenwerkwijzer

Optimaal benutten van samenwerkingsverbanden

Door initiatieven en onderhoudsbehoeften vast te leggen in convenanten kunnen samenwerkingsverbanden optimaal worden benut. Voorbeelden van gemeenten waar met convenanten is samengewerkt zijn bijvoorbeeld Tilburg, Rotterdam en Zoetermeer.

Biobased- en houtbouw staan volop in de belangstelling, waarbij hout steeds vaker wordt omarmd vanwege zijn aanzienlijke maatschappelijke voordelen. Bouwen met hout is niet slechts een trend, maar een toekomstgerichte keuze. Hout, als natuurlijk materiaal, draagt bij aan een gezondere leef- en werkomgeving, slaat CO2 op en opent deuren naar ongekende mogelijkheden voor demontage en hergebruik van gebouwen. Hoewel de voordelen van bouwen met hout steeds duidelijker worden, blijft de bedrijfseconomische impact soms nog wat onduidelijk. De vraag is nu: hoe maken we biobased bouwen tot een alledaags fenomeen? 

Echt de transitie op gang brengen. De oplossing en doorbraak ligt niet bij één partij, we staan voor een gezamenlijke uitdaging: Het activeren van de transitie naar biobased bouwen. Hoewel de voordelen evident zijn en de business case voor biobased woningbouw al bestaat, blijft de daadwerkelijke stap uit. Wat houdt ons tegen, en belangrijker nog, hoe kunnen we samen de randvoorwaarden creëren zodat biobased bouwen de nieuwe standaard wordt? 

De grote bouwopgave in Nederland gaat gepaard met hoge ambities op het gebied van klimaat en circulaire economie en woondoelen. Om Paris Proof te kunnen bouwen, stijgt de vraag naar duurzame bouwmethodes en biobased bouwmaterialen die CO2-emissies reduceren.

 Voor Houtbouw tot vijf lagen ligt er een businesscase. Het is prima uitvoerbaar, veilig en zorgt voor een gezond binnenklimaat. Er is ook steeds meer aandacht voor circulair bouwen, waarbij hout als een essentieel materiaal wordt beschouwd voor het sluiten van de kringloop van grondstoffen.

Toch lukt het ons nog niet om de transitie naar biobased bouwen echt grootschalig op gang te brengen. Er is een zekere terughoudendheid bij grote vastgoedontwikkelaars en bouwbedrijven, die vaak kiezen voor traditionele materialen vanwege bekendheid en gevestigde processen. Bovendien zijn er ook vooroordelen over houtbouw, dat het niet brandveilig is bijvoorbeeld, terwijl ook daar al oplossingen voor zijn.

Kortom, werk aan de winkel dus.  Dit jaar in 2025 willen we door middel van een Future Search actielijnen opstellen om zo tot een doorbraak te komen.

In 2024 zijn er gesprekken gevoerd met verschillende betrokken partijen, waaruit blijkt dat bedrijven behoefte hebben aan een betere bundeling van kennis en het uitwisselen van ervaringen over houtbouw. Daarnaast ontbreekt er een integraal afwegingsmodel om effectief met houtbouw aan de slag te gaan, wat wel als een belangrijke behoefte wordt gezien. Geëvalueerde projecten tonen aan dat (hoge) houtbouw in Nederland goed mogelijk is, mits de juiste partijen vroegtijdig betrokken worden en circulaire en duurzame principes centraal staan in het ontwerpproces.

Hoewel enkele projecten met hoge duurzaamheidsambities zijn gerealiseerd, was de ‘taal’ van Het Nieuwe Normaal nog niet beschikbaar, wat resulteerde in beperkt inzicht in de uitgerekende indicatoren. Er is echter wel inzicht in de toegepaste circulaire principes, wat de potentie van houtbouw benadrukt, maar ook wijst op de noodzaak van verdere ontwikkeling van gestandaardiseerde meet- en evaluatiemethoden.

Een duurzame, betaalbare en betrouwbare energievoorziening is essentieel voor de toekomst van Nederland. In het Klimaatakkoord is afgesproken dat gemeenten een wijkgerichte aanpak ontwikkelen om woningen en gebouwen van het aardgas te halen. Dit vraagt om concrete keuzes: welke wijken wanneer overgaan op alternatieve warmtebronnen en infrastructuur. Uiterlijk 31 december 2026 moeten alle gemeenten beschikken over een Warmteprogramma, waarin deze keuzes worden vastgelegd. De eerste generatie Transitievisies Warmte uit 2021 vormt hiervoor de basis, maar een actualisatie is noodzakelijk.

De warmtetransitie komt in een nieuwe fase. Gemeenten hebben hun visie op duurzame verwarming bepaald, nu is het tijd om deze te vertalen naar uitvoerbare plannen. Ondertussen verduurzamen vastgoedeigenaren al op eigen initiatief hun gebouwen, bijvoorbeeld met isolatie, zonnepanelen of warmtepompen. Maar zonder afstemming ontstaat versnippering en mist de samenhang die nodig is om écht impact te maken.

Geef warmte de ruimte, doe mee aan de energietransitie
De overstap naar een aardgasvrije gebouwde omgeving is een onmisbare stap richting een duurzame toekomst. Door samen te werken aan een wijkgerichte aanpak, maken we slimme keuzes over het moment en de manier waarop wijken overstappen op duurzame warmtebronnen. Zo zorgen we voor een betrouwbare energievoorziening én voorkomen we onnodige investeringen in verouderde systemen.

De Bouwcampus verbindt partijen die samen werk willen maken van deze warmtetransitie. Gemeenten, vastgoedeigenaren en publieke instellingen bundelen hun krachten om te komen tot realistische plannen en uitvoerbare oplossingen.

Wil jij ook bijdragen aan een duurzame warmtevoorziening? Sluit je aan en maak samen met anderen het verschil. Overleg de mogelijkheden met Michiel: michiel.daimoseaux@debouwcampus.nl

Hoe geef je vorm aan de warmtetransitie of bouw je woningen binnen de grenzen van een overvol stroomnet? In deze reeks lichten we inspirerende voorbeelden uit waarin publieke en private partijen samenwerken aan toekomstbestendige oplossingen. Van netbewuste nieuwbouw tot slim afgestemde verduurzaming van vastgoed, deze projecten laten zien hoe het wél kan.

In Utrecht verrijst de nieuwe stadswijk Merwede – de eerste wijk in Europa die gebouwd wordt met een groepscontract voor stroomverbruik. In totaal worden 4.225 woningen aangesloten binnen een gezamenlijk stroombudget van 5 megawatt. Door slimme maatregelen zoals het uitstellen van laadmomenten voor elektrische auto’s en het gebruik van een collectief warmtesysteem, blijft de belasting op het elektriciteitsnet beperkt. De wijk is ontwikkeld in nauwe samenwerking tussen gemeente, netbeheerder, ontwikkelaars en warmteleveranciers. Merwede laat zien dat ook met beperkte netcapaciteit duurzame woningbouw op grote schaal mogelijk is.

Lees meer over dit project op de website van Energietransitie Provincie Utrecht

Naar de podcastserie

In de podcast ‘Hubberdepub renovatietalks’ staan de innovatiehubs en de rol die ze hebben in de regio centraal. Deze hubs zijn: Pioneering, BouwLab R&Do, Spark,BuildinG, The Green Village, C-Creators en het Utrechts Renovatie Centrum. De achtste innovatiehub is het in Leiden gevestigde iCircle. De podcast met iCircle volgt later.

De Bouwcampus heeft het initiatief genomen om de zeven innovatiehubs in de Podcast Hubberdepub te introduceren. Een podcast met de innovatiehubs is niet alleen een interessant initiatief, maar ook een essentieel onderwerp, zegt Rob Konings, transitiemanager bij De Bouwcampus. “Innovatie is namelijk cruciaal om de grote uitdagingen waar we momenteel voor staan aan te pakken. Dit gaat niet alleen om technische oplossingen, maar ook om het verbinden van mensen en ideeën. Deze initiatieven mogen best meer in de schijnwerpers komen te staan”, aldus Konings. Wat de innovatiehubs doen, is volgens hem van groot belang en heeft directe impact op de toekomst. “Daarom geven we hen een platform , zodat meer mensen de kans krijgen om te ontdekken wat er allemaal gebeurt binnen die hubs. Het delen van deze kennis en ontwikkelingen kan inspireren en laten zien wat er mogelijk is als mensen samenkomen om te innoveren. Zo kunnen meer mensen genieten van en bijdragen aan de impact die deze hubs hebben.”

In deze eerste aflevering trappen transitiemanager Rob Konings en Bram Natter de serie af.

We spreken voor deze podcast met Freek Kranen over Pioneering op het voormalige Philipsterrein in Zwolle. Een plek waar industrie plaats maak voor tal van startups en innovatieve bedrijven. Hier bouwt Freek Kranen, innovatiemakelaar woningbouw en renovatie bij de innovatiehub Pioneering aan, wat hij noemt, een nieuw ecosysteem voor innovatie. “We werken met elkaar aan een volhoudbare duurzame toekomst.” Pioneering opereert vooral tussen woningcorporaties, overheden, kennisinstellingen en de bouwsector. “Wij bewegen ons als een soort van verbindende gidsen.”

Het Amsterdamse C-Creators is opgericht om kennis te ontwikkelen en te delen. Maar ook om te verbinden, benadrukken Fien Peters en Hylke Faber van de Amsterdamse innovatiehub in deze podcast. “We willen ervoor zorgen dat alle betrokken partijnen weten waar die kennis kan vinden en wat je kan doen om sneller te gaan met bijvoorbeeld circulair bouwen”, vertelt Fien Peters. Hylke Faber ziet C-creators heel nadrukkelijk als spin in het web zodat partijen elkaar kunnen vinden. “Dus een aannemer die graag met een gemeente wil praten, maar daar geen ingang heeft verbinden we ook.”

Gijs Derks heeft in deze podcast geen moeite om Spark in ’s-Hertogenboch te omschrijven: “Het is een soort make up zone. Veel van de apparaten en machines die hier staan zijn beschikbaar voor ZZP ers of starters die eigenlijk die spullen niet kunnen kopen.” Een broedplaatsplek waar ze kunnen onderzoeken, pionieren en uitvinden. “En,” voegt Dirks er aan toe, “daarmee ook sneller iets naar de markt kunnen brengen wat bijdraagt aan bijvoorbeeld de verduurzaming van de gebouwde omgeving.” Door Community of Practices rond de renovatieopgave te zetten wil Spark kennis ontwikkelen en delen.

In deze podcast praten we met Merel Miedema, programmamanager duurzaam bouwen en renoveren en Stefan Hoekstra, projectmanager toekomst toekomstig energiesystemen over The Green Village. Deze innovatiehub in Delft is een fieldlab waar duurzame innovaties in de gebouwde omgeving worden getest. “En wij doen dat op de thema’s duurzaam bouwen, renoveren, toekomstig energiesysteem en klimaat, adaptieve stad”, legt Miedema uit. The Green Village is wat zij noemt een openlucht laboratorium. “Vooral omdat we ons hier niet aan het bouwbesluit hoeven te houden.”

Rogier Laterveer van het Utrechts Renovatiecentrum steekt in deze podcast niet onder stoelen of banken dat ‘zijn’ innovatiehub nog volop in ontwikkeling is. Hoewel het Utrechts Renovatiecentrum al jaren actief is, is Laterveer nu druk bezig om het bedrijfsleven met studenten voor de renovatieopgave met elkaar te verbinden. “We zien ook dat de opgave steeds groter wordt en dat het bedrijfsleven en de burgers ons heel hard nodig hebben. We willen een onafhankelijk platform zijn waar we waarde toevoegen en waar we inzichten geven.” Laterveer noemt het een hotspot van allemaal gave dingen die er kunnen gebeuren.

In deze podcast een gesprek met Piet Zijlstra, senior proeftuinen bij het in Groningen gevestigde BuildinG. Deze innovatiehub werkt nauw samen met tal van onderwijsinstellingen. “Wij zien dat het best wel belangrijk is dat mbo en het hbo samen optrekken en zorgen voor impact in de regio”, zegt Zijlstra. De opgave is dan ook groot. Naast de bouw van 200.000 nieuwe woningen moeten er zeker 20.000 woningen gerenoveerd en verduurzaamd worden. “Dat moeten we innovatief aanpakken en daar werken studenten aan mee.”

Bouwlab R&DO is gevestigd in Haarlem. De innovatiehub richt zich voor een belangrijk deel op digitalisering en industrialisatie. In deze podcast vertellen Rob van Buren en Wilfred van Beuningen hoe zij partijen helpen hier invulling aan te geven. Zo hebben zij onder andere een blauwdruk voor een digitale bouwketen geschreven. Overigens neemt ook renovatie daarin een belangrijke plaats in. “De renovatieopgave is uitermate complex. En om die complexiteit wat minder te maken, de kosten naar beneden te brengen en de snelheid te vergroten moet je digitaliseren,” aldus Bob van Buren.

Naar het magazine

Optoppen is een slimme manier om nieuwe woningen toe te voegen in bestaande buurten, zonder extra ruimte in te nemen op de grond. Door één of meerdere woonlagen op bestaande gebouwen te plaatsen, benutten we de hoogte én versterken we de stad. Het levert niet alleen extra woningen op, maar biedt ook kansen voor verduurzaming van het bestaande pand en verbetering van de leefomgeving. De Bouwcampus brengt partijen bij elkaar om optoppen sneller, efficiënter en op grotere schaal mogelijk te maken.

Vijf verschillende coalities hebben zich  gebogen over het fenomeen optoppen. Iedere coalities richtte zich op een specifiek onderwerp van optoppen. Deze onderwerpen varieerden van de juridische belemmeringen van optoppen tot het vergaren van data van complexen die geschikt zijn om daar een laag woningen aan toe te voegen. In de onderstaande film komen alle coalities aan het woord.
De optopcoalities waren een initiatief van De Bouwcampus, Holland Houtland en de provincie Zuid Holland.

De volgende stap is het opschalen van de optopprojecten, gezien de urgentie van het woningbouwprogramma. De eerste pilots zijn gestart, maar voor grootschalige implementatie moeten we anders te werk gaan dan voorheen. De landelijke aanpak van het ministerie van VRO, in samenwerking met partners, is bedoeld om bouwstromen te bundelen, processen te standaardiseren en slimmer te werken. De lessen die de teams de afgelopen twee jaar hebben geleerd, moeten nu versneld en op nieuwe manieren worden toegepast om sneller resultaten te boeken dan we gewend zijn. Dit is essentieel om aan de woningbouwdoelen te voldoen, aldus de initiatiefnemers De Bouwcampus, Holland Houtland en de provincie Zuid Holland.

Creative City Solutions belicht in een nieuw rapport de technische uitdagingen van optoppen in stedelijke gebieden, met een focus op fundering en constructie. Het document biedt concrete oplossingen om het gewicht van nieuwe verdiepingen te verminderen en stelt constructieve strategieën voor om bestaande gebouwen te versterken. Deze aanpak maakt het mogelijk om bestaande structuren optimaal te benutten voor optoppingen, waardoor duurzame stadsontwikkeling wordt bevorderd. Het rapport biedt waardevolle inzichten voor projectontwikkelaars, architecten en beleidsmakers die zich richten op het oplossen van het woningtekort met innovatieve bouwtechnieken.

Meer informatie

Naar het magazine

De woningbouwsector staat voor een enorme uitdaging: het realiseren van sneller, betaalbaarder en duurzamer bouwen. Het Programma Innovatie en Opschaling Woningbouw heeft als visie om innovatieve technieken en processen breed toe te passen, zodat woningbouw efficiënter wordt en bijdraagt aan een toekomstbestendige leefomgeving.

Traditionele bouwmethoden kunnen de woningbouwdoelstellingen niet halen. Nederland heeft jaarlijks 100.000 nieuwe woningen nodig, waarvan tweederde betaalbaar moet zijn. Daarom is opschaling van conceptuele, industriële en digitale bouwtechnieken noodzakelijk. Dit programma richt zich niet alleen op woningbouw, maar ook op bredere maatschappelijke thema’s zoals duurzaamheid, energietransitie en klimaatadaptatie. Het doel is het creëren van gezonde, veerkrachtige leefomgevingen die bijdragen aan de leefbaarheid van steden en dorpen.

De missie van het programma is het realiseren van doorbraken in woningbouwinnovaties en het opschalen van bewezen technieken. Hierdoor wordt sneller en efficiënter bouwen mogelijk.

Samenwerking tussen overheid, markt en kennisinstellingen is essentieel. Het programma functioneert als een coördinerend ecosysteem, waarin succesvolle initiatieven worden ondersteund en opgeschaald. Binnen vijf jaar wil het programma:

• 50% van de nieuwbouwwoningen industrieel bouwen tegen 2030;
• Doorlooptijden in woningbouw verkorten door digitale vergunningverlening en parallel plannen;
• Het aandeel digitaal ondersteunde gebiedsontwikkeling en bouwplanning aanzienlijk vergroten.

Het programma heeft als hoofddoel sneller, beter en betaalbaar bouwen te realiseren via innovaties in:

• Industrieel en conceptueel bouwen: Verlaagt de bouwtijd, drukt de kosten en vermindert de afhankelijkheid van schaarse arbeidskrachten.
• Digitalisering: Vergemakkelijkt vergunningverlening en efficiënte gebiedsontwikkeling.
• Maatschappelijke innovaties: Integratie in lokale behoeften en verbetering van leefbaarheid.
• Open innovatie: Oplossen van belemmeringen in regelgeving en netbewust bouwen.

Obstakels zoals lange vergunningstrajecten, versnipperde samenwerking en complexe regelgeving worden aangepakt via pilots, wetgevingsaanpassingen en versnellers. De effectiviteit wordt gemeten aan:

• Het aantal gerealiseerde woningen;
• Verkorte doorlooptijden en kostenbesparingen;
• Het opschalen van innovaties in de sector.

Het programma Innovatie en Opschaling Woningbouw kent vier zogenoemde kernlijnen.

Ben jij ook enthousiast over de toekomst van industriële woningbouw? Sluit je aan bij de transitie en help mee bouwen aan een duurzame en versneld groeiende woningmarkt. Stuur een e-mail naar atto.harsta@debouwcampus.nl om betrokken te raken bij dit baanbrekende initiatief.

In de transitie naar duurzame en efficiënte woningbouw zijn praktijkvoorbeelden essentieel om te laten zien hoe innovaties en nieuwe werkmethodes daadwerkelijk kunnen bijdragen aan het oplossen van de woningbouwcrisis. Door gebruik te maken van industriële bouwmethoden, circulaire concepten en modulariteit, kunnen we sneller, duurzamer en kostenefficiënter bouwen. Deze voorbeelden tonen aan dat het mogelijk is om de woningbouwsector te transformeren, mits er wordt samengewerkt.

SAWA: het eerste volledig houten woongebouw in Rotterdam

SAWA, het hoogste houten appartementengebouw in Rotterdam, is een pionier op het gebied van duurzaam bouwen. Het gebouw is volledig opgebouwd uit geprefabriceerde modules die op de bouwplaats in elkaar worden gezet. Dit zorgt niet alleen voor een verkorting van de bouwtijd, maar ook voor een aanzienlijke vermindering van de CO₂-uitstoot. SAWA is een perfect voorbeeld van hoe industriële bouwmethoden kunnen worden gecombineerd met duurzaamheid om innovatieve en toekomstbestendige woonoplossingen te creëren.

Wij namen een kijkje bij SAWA. Het filmpje met de terugblik vind je hier.

Duurzaam gebouwd: Waldorp Four

Waldorp Four in Den Haag is een opvallend project dat modulaire prefab-bouw inzet om de woningbouw te versnellen. Het gebouw, met een hoogte van 70 meter, bestaat uit geprefabriceerde units die in de fabriek worden geproduceerd en vervolgens op de bouwplaats worden gemonteerd. Deze aanpak vermindert de bouwtijd en de overlast voor de omgeving, terwijl de woningen voldoen aan strenge duurzaamheidseisen. Waldorp Four is een uitstekend voorbeeld van hoe modulaire bouw kan bijdragen aan de oplossing van de woningnood, terwijl het tegelijkertijd duurzaam en toekomstbestendig is.

Naar het magazine

Circulariteit is onmisbaar voor de toekomst van de gebouwde omgeving. Nederland wil in 2030 50% minder primaire grondstoffen gebruiken. Dat vraagt om slimme oplossingen voor circulaire herinrichting van vastgoed. Door gebouwen, installaties en materialen her te gebruiken én te kiezen voor biobased alternatieven, verlagen we de CO₂-uitstoot en beperken we de afhankelijkheid van schaarse grondstoffen. De Bouwcampus werkt samen met partners aan concrete oplossingen: van een marktplaats voor circulaire bouwmaterialen tot meetbare standaarden en flexibele ontwerpprincipes. Ontdek hoe circulair hergebruik ook jouw vastgoed toekomstbestendig kan maken.

Circulariteit is hot topic. De ambities zijn hoog: over zes jaar moet Nederland de helft minder primaire grondstoffen gebruiken. Dit betekent de helft minder mineralen, metalen en fossiel. Om het gebruik van virgin materialen te verminderen, moeten we onze economie anders inrichten. 

Het produceren van materialen voor de bouw stoot veel CO2 uit. Wereldwijd is dit zo’n 11 procent van alle emissie. Maar het kan ook anders: met biobased materialen en door onderdelen te hergebruiken – van gebouwen en installaties tot wanden en wastafels. Op die manier kunnen we de bouw verduurzamen. 

Geef materialen een tweede leven – doe mee aan circulaire herinrichting
Het circulair herinrichten van gebouwen is een krachtige stap binnen de materialentransitie. In plaats van bruikbare producten weg te gooien, geven we ze een nieuw leven. Denk aan hergebruik van vloeren, plafonds, binnenwanden en installatiematerialen zoals kabelgoten en ventilatiekanalen. Zo dragen we concreet bij aan de circulaire economie én verminderen we onnodige CO₂-uitstoot en grondstoffengebruik.

De Bouwcampus brengt partijen samen die hierin het verschil willen maken. Ons doel? Stoppen met verspilling van waardevolle materialen. Inmiddels werken al meer dan 60 organisaties mee aan dit initiatief – van opdrachtgevers, leveranciers en architecten tot installateurs, assetmanagers en eindgebruikers.

Wil jij ook bijdragen aan circulair bouwen en herinrichten? Sluit je aan en maak impact! Klik hier voor het aanmeldformulier.

Hoe geef je materialen écht een tweede leven? Deze inspirerende projecten laten zien hoe circulair herinrichten in de praktijk werkt. Van het hergebruik van plafonds, wanden en installaties tot slimme samenwerking tussen ontwerpers, gebruikers en leveranciers. Ontdek hoe Kantoor vol Afval (KaVA), het Voedingscentrum en The Hive vooroplopen in de transitie naar een circulaire gebouwde omgeving.

Circulair herinrichten volgens KaVA-principes

Momenteel is het druk in KaVA, ook wel Kantoor Vol Afval. “Inmiddels zijn drie kantoorruimtes verhuurd en zit de vierde huurovereenkomst in de pijplijn,” vertelt Sevan Markerink, projectleider bij het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). Op 19 juni 2024 markeerde de opening het succes van KaVA. Samen met achttien partners werkte het RVB aan de renovatie van het oude marinekantoor in Valkenburg met als doel: oefenen met circulaire herbouw en kennisontwikkeling. Die doelen zijn behaald. Circulair bouwen leverde een CO2-vermindering van bijna veertig procent.

Lees hier verder

Het Voedingscentrum: bouwen met ‘afval’

Eind 2017 besloot het Voedingscentrum in Den Haag de ambitie voor duurzame voeding door te trekken naar een duurzame werkruimte. Het nieuwe kantoor brengt voeding, duurzaamheid en circulair bouwen samen tot een adaptief geheel met oog op de toekomst. Architectenbureau LIAG ging de uitdaging aan. Architect Thomas Bögl: “Voor ons kantoor was het Voedingscentrum een heel groot sociaal experiment.”

Lees hier verder

Circulair herinrichten in de praktijk: The Hive

Bart Breedijk, programmamanager Duurzaamheid Services bij Heijmans, ziet veel projecten die zich richten op het circulair inrichten van nieuwbouw. Maar zelden gaat het over de herinrichting van bestaande gebouwen, waar hij zich op richt. The Hive, het innovatiecentrum van Heijmans laat zien wat er allemaal mogelijk is.

Lees hier verder

In de infrastructuursector is het traditioneel gebruikelijk geweest voor opdrachtgevers en uitvoerders om zich te richten op projecten op individuele basis. Echter, we staan voor een golf van duizenden kleinere en grotere bruggen, viaducten, sluizen en gemalen die moeten worden vervangen of gerenoveerd.

Om deze uitdaging aan te gaan binnen de bredere maatschappelijke context van klimaatverandering, stikstofreductie en woningtekort, is een verschuiving naar een andere werkwijze noodzakelijk. De Bouwcampus richt zich op een meer gestandaardiseerde aanpak, waarbij meerdere kunstwerken in één aanbesteding worden samengebracht en er meer nadruk wordt gelegd op industrialisatie.

Bij grote opgaven in de infrastructuur is het logisch én noodzakelijk om seriematiger te gaan aanbesteden. Dat vraagt om andere manieren van organiseren, samenwerken en contracteren. Maar hoe doe je dat in de praktijk?

De Bouwcampus heeft gesignaleerd dat er in de sector behoefte is aan concrete voorbeelden en handvatten om hiermee aan de slag te gaan. In 2025 werken we hier actief aan, samen met partijen uit de sector.

Hiervoor zoeken we doorlopend enthousiaste mensen die willen bijdragen. We werken op basis van scenario’s en wensen van opdrachtgevers uit, hoe seriematig aanbesteden er in de praktijk uitziet.

Het resultaat?
Bouwstenen: bruikbare inzichten, modellen en voorbeelden die opdrachtgevers en marktpartijen direct kunnen inzetten. Denk aan:

• Afweegmodellen voor het kiezen tussen clusteren of splitsen van opdrachten.
• Voorbeelden van contractvormen, zoals de twee-fasenaanpak of het raamcontract.
• Handvatten voor samenwerking tussen meerdere opdrachtgevers binnen één contract.

Daarnaast bouwen we aan een community die actief met deze bouwstenen aan de slag gaat.

De eerste resultaten zijn in januari 2025 gelanceerd tijdens de InfraTech. Een impressie hiervan vind je hier. 

Wil je meewerken aan De Bouwstenen? Neem dan contact op met Henberto Remmerts via henberto.remmerts@debouwcampus.nl. Kijk in de agenda voor komende Bouwstenen-sessies.

De verslagen en opgeleverde tools vind je hieronder:

Wil je aan de slag met een seriematige aanpak, maar weet je nog niet helemaal hoe? Dan hebben wij een groeiend aantal handvatten die je hierbij kunnen helpen. Mis jij nog een handvat? Laat het ons weten! Dan gaan we daar samen mee aan de slag.